Klem tussen regels en geweten

Rules of Engagement

Onlangs was in het nieuws het verhaal van de Amerikaanse marine die het seksueel misbruik van Afghaanse jongetjes door lokale politieofficieren had aangekaart. Bij het Veteraneninstituut kwamen die week veel reacties binnen. Het spanningsveld tussen de Rules of Engagement en je eigen geweten is iets wat elke veteraan zal herkennen.

“Je moet het grote plaatje rond dit soort zaken zien, om te kunnen begrijpen waarom het zo essentieel is dat iedereen zich aan de Rules of Engagement houdt,” zegt Joop Voetelink, universitair hoofddocent Militair Recht bij de Nederlandse Defensieacademie. Aan de Rules of Engagement worden nogal wat colleges besteed. “Landen die samen een militaire uitzending op poten zetten, zoeken met de Rules of Engagement naar de balans tussen juridische, politieke en operationele afwegingen voor de militaire inzet. Wanneer mogen militairen gewapend geweld gebruiken en welke bevoegdheden blijven voorbehouden aan de lokale autoriteiten?”

Disfunctionerende lokale overheid

“Als je bijvoorbeeld kijkt naar de meest recente uitzending naar Afghanistan: daar was het doel dat we de lokale overheid zouden helpen bij het bevorderen van de veiligheid en stabiliteit in het land. Dát was wat we daar volgens de Artikel 100-brief, het besluit van onze eigen regering, zouden gaan doen. Veel taken bleven voorbehouden aan de lokale overheid, zoals de politietaken. Dan kun je stuiten op het probleem dat je als buitenlandse gast ziet: maar die lokale politie functioneert niet!”, realiseert Voetelink zich. “Of erger: dat politieofficieren hun macht uitbuiten. Dat is natuurlijk voor een militair heel frustrerend.”

Veteraan Walter beaamt dat. “Anders kun je in een land als Afghanistan je werk niet eens doen. In dilemmaprogramma’s wordt daar vooraf ook intensief mee getraind.” Zelf maakte Walter tijdens zijn uitzending mee hoe een lokale autoriteit kwam melden dat zijn buurman IED’s legde. “Onze Inlichtingencel trok dat na en wat bleek: die buurman deed dat helemaal niet, maar deze mullah had er een eigen belang bij dat we zijn buurman zouden oppakken. Onze taak was het beschermen van onze collega’s die op patrouille gingen, elke dag daar het gebied in. Boos worden op zo’n informant maakt dat je informatie gaat mislopen. Het kan dan een operationele afweging zijn je Westerse oordeel – ook al ben je er verontwaardigd over – niet te delen met die informant.”

Escalerende situaties

Voetelink: “Dilemma’s komen voort uit het spanningsveld tussen wat je puur juridisch mag doen en niet mag doen en wat je menselijkerwijs vindt dat je zou móeten doen. De situatie van het seksueel misbruik  in Afghanistan is complex. Juridisch gezien: in Afghanistan mág wat daar gebeurde volgens de eigen strafwet helemaal niet. Het is ook tegen de regels van de religie in, maar het gebeurt wél en in een sector die niet onder ons mandaat valt. Als uitgezonden militair kun je onder de geldende Rules of Engagement zoiets alleen rapporteren, wat overigens ook heel veel gebeurt.”

Ook kan de situatie in een conflictgebied snel wijzigen. We kennen allemaal de heftige beelden van de val van Srebrenica, dan heb je te maken met een situatie die het uiterste vraagt van het beoordelingsvermogen van een militair.

Veteraan Norbert, indertijd Chinook loadmaster, vertelde in zijn interview voor het Interviewproject Nederlandse Veteranen dat zijn team na spoedoverleg bij een escalerende situatie met vluchtelingen langs de Albanese grens heeft besloten een groep vluchtelingen in veiligheid te brengen, waar zij eigenlijk alleen ingezet zouden worden voor hulpgoederenvervoer. “Onze missie in Macedonië (KFOR) met zijn eigen rules werd indertijd heel snel omgezet naar Albania Force (AFOR).  Wij waren al ter plaatse, maar de politiek en defensie waren nog niet klaar met het opstellen van nieuwe Rules of Engagement.”

Militairen met een hart

Een andere veteraan vertelde hoe zij tijdens haar uitzending broodmagere kinderen ’s nachts wel eens wat te eten toestak door het hekwerk rond het kamp, hoewel dat streng verboden was.

zegt Voetelink. “Als er iemand achter komt of een foto maakt, wekt het de schijn van partijdigheid. Dat wordt in zo’n conflictgebied meteen een groot verhaal, dan heb je echt een probleem als vredesmacht.” Maar als mens begrijpt Voetelink al deze militairen heel goed. “Toen ik eens op dienstreis in Napels was, zag ik hoe een bedelend jongetje van een jaar of twee bij een kerk door een grote geüniformeerde Carabinieri werd weggestuurd. Het kind keek zo sip en tegelijkertijd bang, dat dat me gelijk aan mijn eigen zoontje deed denken. Ik heb ‘m toen toch wat geld toegestopt, terwijl ik wíst dat hij daarna door zijn moeder opnieuw uit bedelen gestuurd zou worden. Je bent nu eenmaal als militair ook mens. Je wordt geraakt door wat je ziet. Toch moet je je als operationele eenheid als één man aan de afgesproken regels houden, dat is voor iedereen het veiligst en op de lange duur het meest constructief.”

De zaak van de Afghaanse jongetjes is momenteel – mede dankzij de meldingen van militairen – opgepakt door de US Inspector General. Er wordt een onderzoek gestart.