Een opera door veteranen, vluchtelingen en ‘tegenstanders’

Liederen uit het Requiem van Verdi maken onderdeel uit van de voorstelling, zegt regisseur Roswitha Bergmann. “De scheidslijn tussen vluchtelingen en tegenstanders van het toelaten van vluchtelingen is niet zo strak te trekken als je zou denken. Sommige vluchtelingen zijn zelf tegenstander. En veel voor- én tegenstanders komen uit families die in de geschiedenis ooit hier veiligheid hebben gezocht. Wat wij met deze voorstelling willen teweegbrengen, is een ontmoeting. Tegenstanders van de opvang van vluchtelingen voelen zich in het maatschappelijk debat vaak weggezet. We wilden eens voorbij dat moreel superieure vingertje zien te komen en letterlijk al die verschillende stemmen laten horen.”

Libanonveteraan Josafat zingt mee in de voorstelling. “De liederen zijn aangrijpend, het raakt me elke keer als we ze zingen,” zegt Josafat. “Het lied ‘Lacrimosa’ gaat over het leed van de mens en de tranen die daarbij vloeien. Het is universeel. “

Uiteindelijk willen we allemaal hetzelfde: we zoeken veiligheid, we willen ons geaccepteerd voelen en niet veroordeeld worden om wie we zijn.

“Dat verbindt mij als veteraan met PTSS met de vluchtelingen en met de tegenstanders uit dit stuk.”

Ontheemd
Josafats vrouw Rachèl kwam eerst alleen als partner mee naar de repetities, maar voelde zich ook aangetrokken tot het stuk en werd uitgenodigd mee te doen. “Door haar Molukse achtergrond – met een KNIL-militair als vader en een moeder die in een Jappenkamp heeft gezeten – kent zij heel goed dat gevoel van ontheemd zijn: opnieuw moeten beginnen in een land dat je vreemd is, tweetalig opgevoed worden, thuis in een andere wereld leven dan op school en op straat,” zegt Josafat. “Ik geloof persoonlijk niet dat wij vluchtelingen een dienst bewijzen als we hen hierheen halen. We moeten hen dáár helpen, zodat ze weer perspectief hebben in de omgeving waar ze thuis zijn. Al begrijp ik natuurlijk dat zij proberen veiligheid te vinden, waar dan ook.”

Uit de flyer:

De vluchteling zoekt veiligheid, de tegenstander probeert zijn omgeving herkenbaar te houden en de oorlogsveteraan heeft zijn eigen leven in de waagschaal gelegd om ons allemaal te beschermen.

Ook veteraan en marineman Wolf zingt in het koor. “Ik mag niks over de inhoud van de voorstelling zeggen, maar ik had altijd een bepaald idee van opera: iets met hoepeljurken en pruiken. En dit is iets totaal anders. Die melodieën zijn zó meeslepend, het is echt mooi om dat samen te zingen.” Wolf zingt spontaan een paar regels, het klinkt inderdaad prachtig.

Het is wel keihard werken, zo’n theaterproductie. “Elke dinsdag- en vrijdagmiddag repeteren, regelmatig een hele zaterdag erbij en de komende tijd wordt dat alleen nog maar meer,” zegt Wolf. Omdat we zo hard repeteren, heb ik nog niet echt diepgaand kunnen praten met de vluchtelingen. Dat zijn vijf jonge jongens. Mij houdt wel bezig waarom ze zijn gevlucht. Mijn eigen impuls als militair als het ergens onveilig voelt is: erop af! Zorgen dat het beter wordt. Maar dat is ook mijn vak. Wanneer besluit een mens huis en haard te verlaten?”

Gaandeweg word je acteur
Josafat is momenteel vooral druk met de teksten. “Met mijn PTSS-klachten is dit een grote opgave. Ik móet me aan repetitieafspraken houden, zo’n productie maak je met zijn allen.”

Soms liep ik weg als het me teveel aangreep. Dan kwam de regisseur me terughalen en zei dat mijn emoties juist belangrijk zijn in deze voorstelling en dat ik me daar niet voor moet schamen.

“Ik ben geconfronteerd met mezelf in de samenwerking met de andere acteurs, maar ook door de inhoud van het stuk en de prachtige muziek. Het is voor mij een ontdekkingsreis.”

Josafat is de man op de poster van het stuk. “Ik vond het eerst een beetje raar toen ze me daarvoor vroegen. Maar nu krijg ik allemaal complimentjes. Dat voelt met mijn achtergrond onwennig en vreemd aan, ik word er verlegen van.”

Eén keer moesten Wolf en Josafat samen luisteren naar Verdi’s lied ‘Dies Irae’. “Een opdracht,” zegt Josafat. “We moesten uitwisselen wat die muziek bij ons opriep.”

Bij ons allebei kwam de herinnering boven aan die machteloze momenten. Ik denk dat elke veteraan dat zal herkennen: je zit middenin de oorlogsellende, je ziet je maten of de lokale bevolking in de knel komen en je kunt of mag niets doen. Dat vreet aan je.

“Maar het mooie in zo’n productieproces is dat je leert die emoties op te roepen en uit te beelden. Van iemand die het overkomt word je gaandeweg acteur.”

‘Tegenstanders. Een Requiem’ is een coproductie van Stichting WOLF, Opera Theater Amsterdam en Theater de Meervaart en wordt mede mogelijk gemaakt door The Art Of Impact, het Fonds Cultuurparticipatie en het VSB Fonds. De voorstellingen vonden midden september 2016 plaats.