Ultieme vorm van erkenning en waardering

Waargebeurde situaties

Als Kosovo-, Bosnië- en Afghanistanveteraan Pascal Bobbe over het dilemmaprogramma vertelt, lichten zijn ogen op en gaat hij van enthousiasme sneller praten. Bobbe, die ook een achtergrond heeft als onderwijskundige, traint regelmatig veteranen in het gebruik van het programma. Hij staat dan zelf ook voor de klas om een van de scenario’s van ‘Wat zou jij beslissen?’ uit te proberen. Bobbe beschrijft wat er dan meestal gebeurt. ‘In eerste instantie zie je de leerlingen onderuitzakken, omdat ze denken dat ze weer een presentatie moeten aanhoren. Als je het dilemma dan uitlegt en hun de eerste keuze voorlegt, zie je ze letterlijk opveren. Uiteindelijk is een groot deel van de klas actief betrokken bij het gesprek. Na afloop hoor ik vaak dat ze echt geraakt waren door het onderwerp. Dat je met een individueel verhaal een groter onderwerp ter sprake kunt brengen, is zo stimulerend en motiverend!’

De zeven scenario’s in het dilemmaprogramma tonen waargebeurde situaties in een missiegebied, en in alle zeven scenario’s moest de militair keuzes maken. In eerste instantie gingen de scenario’s vooral in op militair-tactische beslissingen, maar de laatste jaren zijn de situaties meer persoonlijk geworden. De leerlingen komen bijna letterlijk in de schoenen van de veteraan te staan.

Een uitbreiding van het programma is het Srebrenicadilemma. Leerlingen ervaren hoe moeilijk het was om in die chaotische situatie rondom de val van de enclave keuzes te maken en hoe onmachtig de militairen waren. Een scenario is dat je patrouille loopt in de enclave en een groep gewapende Bosniërs tegenkomt. Bobbe: ‘Jouw taak is om deze mannen te ontwapenen. Als je dat doet, loop je ook het risico om door de Bosniërs gegijzeld te worden, wat ook echt gebeurd is. Laat je ze gaan, dan roep je de toorn van de Serven over je af. Het maakt niet uit welke keuze je maakt, maar de leerlingen ervaren dan wel iets van die onmacht.’

Ook voorziet het in een behoefte om leerlingen zogenoemde ‘soft skills’ aan te leren. Juist met deze methode trainen ze debatvaardigheden en leren ze hoe je met elkaar om kunt gaan als je een andere mening hebt. Dat is vandaag de dag erg actueel.’

Ambitie

Op dit moment verzorgen veteranen bijna 1500 gastlessen per jaar, waarbij ongeveer een derde van de gastsprekers het dilemmaprogramma gebruikt. In totaal worden hiermee rond de 18.000 leerlingen per jaar bereikt. Bobbe heeft laten uitrekenen dat het programma de potentie heeft om 113.000 leerlingen per jaar te bereiken. Dat is tien procent van het totaal aantal leerlingen in het middelbare onderwijs. Als je ervan uitgaat dat leerlingen ook thuis vertellen over het programma, is het bereik erg groot. Het is ook een van de weinige manieren waarop jongeren met het militaire werk in contact komen.

Inmiddels is het online planningssysteem zo aangepast dat forse groei technisch gezien mogelijk is. De motivatie binnen het NLVi om nog meer leerlingen kennis te laten maken met de ervaringen en dilemma’s van veteranen is groot. Bobbe: ‘Het mooiste is als leerlingen na afloop iets zeggen over dat ze blij zijn dat ze die militaire keuzes niet zelf hoefden te maken, maar dat ze wel blij zijn dat anderen die keuze hebben gemaakt. Dat is voor mij toch de ultieme vorm van erkenning en waardering!’

De afnemers over het dilemmaprogramma

• Marco Veldman, docent en uitgever:
  ‘Als ik mensen tegenkom die bereid zijn om hun leven voor anderen in de waagschaal te stellen, gaat mijn hart sneller kloppen. Toen ik op een docentendag bij een kraampje met veteranen het materiaal van ‘Wat zou jij beslissen?’ tegenkwam, heb ik dat meteen besteld. Mijn leerlingen zijn er zeer enthousiast over. Het sluit goed aan bij mijn visie dat kinderen niet alleen moeten leren, maar ook begrijpen. In het onderwijs willen we steeds meer toe naar ‘ervaringsgericht leren’. Het dilemmaprogramma heeft dat en loopt daarmee voorop. Het Srebrenicascenario leent zich bovendien heel goed voor de eindexamendoelen van maatschappijwetenschappen op de havo en het vwo. Met mijn uitgeverij zet ik samen met de Nederlandse Defensie Academie (NLDA) een module krijgswetenschappen in elkaar om scholieren in de hoogste klassen van het middelbare onderwijs kennis te laten maken met de krijgsmacht. Het dilemmaprogramma zit hier ook in.’

• Sergeant Milou Scheepens, instructeur aan de KMS in Ermelo:
  ‘Op de School voor Initiële Vorming voor Onderofficieren (SIVO) werk ik veel met leerlingen die om fysieke of mentale redenen zijn afgehaakt bij de reguliere opleiding. In een apart programma kunnen ze dan herstellen. We hebben met die groep net iets meer ruimte om enkele vormende activiteiten te organiseren. We hebben het programma nu drie keer gedraaid en het mooie vind ik dat de leerlingen getriggerd worden om zelfstandig na te denken. De visuele ondersteuning past goed bij deze generatie en de interactie zorgt ervoor dat niemand achter blijft. Iedereen moet een aandeel leveren. Leerlingen voelen zich daardoor serieus genomen. Tijdens zo’n les observeer ik de klas, omdat ik het waardevol vind om te ontdekken wat de ‘mind set’ van de leerlingen is. De ene gaat in een bepaald scenario meteen schieten, de ander denkt al meer na over de consequenties daarvan. Bovendien kunnen ze zich op deze manier een beeld vormen van hoe het is om op uitzending te gaan.’

• Paul de Haan, docent geschiedenis aan het Lingewaal College in Gorinchem:
  ‘Ik zat met Pascal Bobbe in een opleiding, toen hij vroeg om een scenario van ‘Wat zou jij beslissen?’ in mijn klas uit te proberen. Het scenario was nog in ontwikkeling, maar ik merkte al heel snel dat mijn leerlingen echt over dilemma’s gingen nadenken, waardoor er op een positieve manier veel discussie op gang kwam. Ik werk op een school met leerlingen met ernstige gedragsproblemen. Veel discussie in de les is niet zo vanzelfsprekend. Ik vond het mooi om te zien dat ze leerden dat dingen niet zo zwart-wit zijn als ze lijken. Dan ging het bijvoorbeeld om het aanvragen van luchtsteun om een groep rebellen uit te schakelen. In eerste instantie lijkt die keuze heel makkelijk, want dan zijn we er snel vanaf, totdat je beseft dat het ook burgerslachtoffers kan opleveren. Pubers zijn vaak erg op de korte termijn gericht. Door na te denken over dit soort consequenties worden ze met de neus op de feiten gedrukt. Dat is op zich al winst, net als het feit dat ze met dit programma inhoudelijk meer kennis krijgen van het werk van militairen. Dat het meer inhoudt dan een beetje schieten.’