In de jaren 1939-1945 hebben ruim 380.000 Nederlandse militairen en vele duizenden gemilitariseerde burgers het Koninkrijk gediend. In en rond Nederlands-Indië dienden bovendien nog eens 45.000 Indonesische en Indo-Europese militairen bij het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) en de Koninklijke Marine.
Voor verreweg de meeste Nederlandse militairen was de oorlogsinzet door de snelle nederlagen tegen Duitsland (1940) en Japan (1942) van korte duur. Ruim 20.000 militairen en ruim 12.000 vaarplichtigen van de koopvaardij konden in geallieerd militair verband de strijd voortzetten en zo een bijdrage leveren aan de geallieerde eindoverwinning. Als gevolg van oorlogshandelingen en van ontberingen tijdens krijgsgevangenschap kwamen tijdens de Tweede Wereldoorlog ruim 16.000 militairen en gemilitariseerde burgers in dienst van het Koninkrijk om het leven.
Op 10 mei 1940 vielen Duitse strijdkrachten Nederland binnen. Bruggen en vliegvelden in het westen werden vanuit de lucht belaagd door bommenwerpers, parachutisten en luchtlandingstroepen in een Duitse poging om de Nederlandse regerings- en commandocentra in handen te krijgen. Ondertussen overschreden Duitse divisies op diverse plaatsen de Nederlandse grens richting Brabant, de Grebbelinie en de Afsluitdijk.
De Nederlandse krijgsmacht wist de Duitse luchtlandingstroepen in West-Nederland fikse verliezen toe te brengen. Op andere plaatsen, zoals in Rotterdam, de Grebbeberg en Kornwerderzand werd dagenlang felle tegenstand geboden. Desondanks was de strijd in vijf dagen beslecht. De Duitsers rukten op en dwongen Nederland met het bombardement op Rotterdam op 14 mei tot een snelle capitulatie. Ruim 2.200 Nederlandse militairen sneuvelden in de meidagen van 1940.
Na de Japanse aanval op de Amerikaanse vlootbasis in Pearl Harbor op 7 december 1941 verklaarde de naar Londen uitgeweken Nederlandse regering Japan de oorlog. Vanuit Nederlands-Indië (Indonesië) schoten Nederlandse vliegtuigen en onderzeeboten hun geallieerde bondgenoten te hulp. Medio februari 1942 waren de Amerikaanse en Britse vlooteenheden in het gebied echter verslagen en zette Japan zijn Aziatische opmars voort richting Nederlands-Indië.
Eind februari 1942 leed de Nederlandse marine samen met zijn bondgenoten een dramatische nederlaag in de Javazee. Het ongeveer 40.000 man sterke Koninklijk Nederlands-Indische Leger (KNIL), aangevuld met enkele tienduizenden hulptroepen, was daarna op Java geen partij voor de Japanse invasietroepen. Op 8 maart was de capitulatie een feit. Ruim 2.500 Nederlandse militairen sneuvelden in deze oorlogsmaanden. Meer dan 8.000 militairen kwamen daarna om in Japanse krijgsgevangenschap.
Slechts enkele duizenden Nederlandse militairen waren in 1940 en 1942 ontkomen aan krijgsgevangenschap door uit te wijken naar onder meer Engeland en Australië, deels met militaire vliegtuigen en marineschepen. In Engeland arriveerden ook Nederlanders die waren ontsnapt uit bezet gebied (Engelandvaarders) en enkele duizenden Nederlandse dienstplichtigen en vrijwilligers die in het buitenland woonden. Tal van Nederlandse marineschepen, onderzeeboten en vliegers werden tijdens de oorlog met wisselend succes ingezet.
Met afstand de grootste en belangrijkste Nederlandse bijdrage aan de verdere geallieerde oorlogsinspanning leverde de omvangrijke Nederlandse koopvaardijvloot. Ongeveer 840 Nederlandse koopvaardijschepen met 18.000 gemilitariseerde bemanningslieden trotseerden tijdens hun voor de Geallieerden zo cruciale transporttaak jarenlang grote ontberingen en gevaren. Door vijandelijke aanvallen en noodweer gingen bijna 400 schepen ten onder. Ruim 3.400 koopvaardijlieden kwamen door oorlogshandelingen om het leven.
Wil je meer weten over koopvaardijschepen en -bemanningen die tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben gevaren? Kijk dan in de Databank Koopvaardij van Stichting Koopvaardijpersoneel 1940-1945.
Berend van Bon (1917-2021) voer als stuurman bij Shell toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak. De tanker waarop Van Bon voer, de Aldegonda, werd getroffen bij een Japanse luchtaanval en vloog in brand. ‘Ik schrok wakker van een explosie en meteen erna hoorde ik een tweede klap. Ik keek door de patrijspoort en zag bemanningsleden door de vlammen rennen. We waren met zo’n dertig man aan boord. Eén van hen was helemaal verbrand.’
De geallieerden hebben Nederland in 1944-1945 bevrijd. Duizenden Nederlandse militairen leverden hieraan een bescheiden bijdrage. De belangrijkste landmachteenheid was de in 1941 in Engeland geformeerde Prinses Irenebrigade. Deze brigade landde in augustus 1944 in Normandië en nam deel aan de geallieerde opmars door Frankrijk, België en Nederland. Ruim 30 ‘Irenemannen’ sneuvelden in de strijd. Eveneens vanuit Engeland werd een kleine Nederlandse commando-eenheid ingezet, No. 2 Dutch Troop. Nederlandse commando’s waren betrokken bij operatie Market Garden en namen begin november 1944 deel aan de Geallieerde landing op Walcheren.
Vlak voor de bevrijding van Zuid-Nederland werden in september 1944 de Binnenlandse Strijdkrachten opgericht. Een belangrijk onderdeel hiervan vormden de Stoottroepen die goeddeels werden gevuld met oud-verzetsmensen. Ongeveer 4.000 ‘Stoters’ werden in 1944-1945 in Nederland en Duitsland ingezet, van wie er bijna 260 sneuvelden.
In de documentaire Stemmen uit de Oorlog (2020) vertelden zeven Tweede Wereldoorlog-veteranen nog eenmaal hun verhaal op camera. Luister naar hun indrukwekkende verhalen en laat je meevoeren naar de meidagen van 1940, de verschrikkingen tijdens de oorlog en de strijd voor de bevrijding van Nederland. De documentaire is te zien op Videoland.
Meer lezen over de inzet tijdens de Tweede-Wereldoorlog?
Om dit interview te beluisteren wordt u omgeleid naar veteranenvertellen.nl
Om dit interview te beluisteren wordt u omgeleid naar veteranenvertellen.nl
Om dit interview te beluisteren wordt u omgeleid naar veteranenvertellen.nl
Om dit interview te beluisteren wordt u omgeleid naar veteranenvertellen.nl
Om dit interview te beluisteren wordt u omgeleid naar veteranenvertellen.nl