Cultuurverschillen zijn van tevoren haast niet in te schatten. In Albanië betekende schudden met het hoofd ‘ja’ terwijl knikken ‘nee’ betekende. Precies anders dan bij ons dus. Mannen liepen er vaak hand in hand of arm in arm met elkaar. Daar is dat een teken van vriendschap en de gewoonste zaak van de wereld. En dan zit je nog binnen Europa, op nog geen twee uur vliegen van huis.
In Ivoorkust woonde ik in een klein dorp aan zee, waar zaken als voodoo, zwarte toverkunst en kannibalisme nog steeds ingeworteld waren. Je kunt je er geen eerlijke mening over vormen omdat je er niet mee opgegroeid bent. Daar hoort het er gewoon bij, alhoewel het opeten van mensen bij de wet verboden was. Een van de stamhoofden bood mij op een dag een litteken op mijn voorhoofd aan. Dat zou er dan ingesneden en ingebrand worden. Ik had helemaal geen zin om daar aan mee te doen maar het was wel een ontzettend groot eerbetoon. Het is knap lastig om je daar dan onderuit te praten zonder anderen te kwetsen. In de onderhandelingen zijn we in ons land gewend om meteen ter zake te komen. Daar wordt er eerst langdurig over persoonlijke aangelegenheden gesproken, over je familie bijvoorbeeld. En de interesse is oprecht.
In Angola zaten heel veel nationaliteiten met verschillende culturen bij elkaar. Het waren allemaal militairen of burgers in dienst van de VN, maar de verschillen waren hemelsbreed. Nederlandse officieren bijvoorbeeld zijn gewend om mee te werken. In veel andere landen houden officieren enkel toezicht. Rangen en standen spelen in sommige legers een doorslaggevende rol. Onze officieren en onderofficieren waren best goed opgeleid maar liepen vaak tegen een muur van sterren en strepen aan die door duidelijk minder bekwame buitenlandse officieren werden gedragen. Je wordt dan afgerekend op wat er op je schouders zit en niet op je kwaliteiten. De definitie van ethiek verschilt ook erg van land tot land en tijdens een multinationale missie heb je daar last van. Omkopen is bijvoorbeeld zo’n hekel punt. In Nederland is dat taboe. In sommige andere landen is het niet weg te denken. Ook fysiek geweld is zoiets. In Angola slaat de politie er op los. Ook zonder echte aanleiding. De omgang met vrouwen leverde ook vaak discussies op. Er zijn nog te veel landen waar vrouwen ten dienste staan van de mannen en ook gebruikt of misbruikt worden. Heel normaal daar, maar bij ons allang niet meer van deze tijd.
Jezelf staande houden zonder blunders was soms best een uitdaging. Wanneer ben je nederig, en wanneer dominant? Wanneer kijk je iemand in de ogen en wanneer kijk je weg? Drink je als eerste of als laatste? In het verre buitenland heeft het leven heel wat kleuren. Ook dat zijn ervaringen die ik heb meegenomen van mijn missies.