"Die worsteling, dat is wat ons mens maakt."

“Schrijver Arnon Grunberg heeft eens gezegd dat je identiteit een verhaal is, dat je zelf maakt. Dat geloof ik ook. En dat verhaal bestaat niet alleen uit aardige hoofdstukken.”

Aan het woord is geestelijk verzorger Bart Hetebrij.

Zeker bij trauma’s zijn we geneigd de nare stukken te schrappen, ze maar voor het gemak weg te laten als we over onszelf vertellen. Maar dat moeilijke deel hoort erbij. Dat ben je óók.

“In mijn werk probeer ik dat verhaal weer volledig te krijgen, samen de ontbrekende stukken te verkennen.”

Bart heeft al een carrière achter de rug als humanistisch raadsman bij Defensie. Hij is meerdere malen op uitzending geweest naar Bosnië, was naar Kirgizië, Afghanistan en Somalië. Nu werkt hij drie dagen per week voor de BNMO en verbreedt hij de zorg voor veteranen naar zorg voor geüniformeerden in bredere zin, met name politiemensen.  Daarnaast werkt hij nog – maar nu als vrijwilliger – als geestelijk verzorger. “Ik bezoek veteranen en hun gezinnen thuis, als dat gevraagd wordt door de maatschappelijk werker of door GGZ Drenthe – de regio waar ik woon. Het Veteraneninstituut heeft onder één coördinator drie geestelijk verzorgers, die ieder een deel van het land ‘bedienen’. Die kunnen onmogelijk overal tegelijk zijn. Veteranen leven nu eenmaal overal en niet meer in kazernes bij elkaar. Daarom werken we met een netwerk van vrijwilligers, oud-professionals van alle gezindten, die huisbezoeken kunnen afleggen.”

Schuld en schaamte

“Opvallend vaak zijn het Indië-veteranen waarmee ik ga praten,” zegt Bart. “Zij willen dan het verhaal over Indië, dat ze zo lang verzwegen hebben of waar geen ruimte voor was, toch nog eens vertellen. Ik maak daar dan een verslag van. Dat geeft wat houvast. Ze kunnen dat laten lezen aan hun kinderen of hun huisarts. Ik probeer het zó samen te vatten, dat de essentie van wat ze meemaakten en wat dat voor hen betekend heeft erin staat.”

Bart: “Volgens sociaal-psycholoog Roy Baumeister bestaat ‘zingeving’ uit verschillende elementen: een doel, onze rechtvaardiging van dat doel met eigen normen en waarden, ons gevoel van controle over hoe het loopt en onze eigenwaarde. Bij trauma’s ten gevolge van geweld zie je vaak dat het gevoel van controle is geschaad. Dat geeft letterlijk een machteloos gevoel. Maar vaak leidt zo’n situatie ook tot vragen op het vlak van de rechtvaardiging: mocht ik wel doen wat ik deed, heb ik wel gedaan wat ik kon? Heb ik het goed gedaan, had ik het beter kunnen doen?

Emoties als schuld of schaamte kunnen meespelen. Dat zijn typisch vraagstukken waarover je kunt praten met een geestelijk verzorger.”

Ontbrekende puzzelstukjes

Soms gaat Bart mee met een terugkeerreis van veteranen die met een groep én hun partner terug willen keren naar het inzetgebied. “De motivatie is vaak dat mensen het land nog eens willen zien waar ze zo vaak aan denken: heeft onze inzet zín gehad? Mooi is dat je dan vaak ziet dat de groep ontbrekende puzzelstukjes uit de individuele verhalen kan leveren. Anderen hebben dingen gezien en onthouden die jij niet meer wist, maar die waardevol zijn om je eigen verhaal weer rond te krijgen. Ik vind het natuurlijk mooi als ik daaraan kan bijdragen als GV’er.”

Het komt ook regelmatig voor dat Bart na een periode van begeleiding gevraagd wordt de uitvaart van een veteraan te begeleiden. “Dan vind ik het belangrijk de veteraan zoals ik hem of haar heb leren kennen in onze gesprekken te laten zien. Niet alleen de goede dingen die iemand heeft gedaan en betekend, maar juist ook de worsteling. Want dat zegt denk ik heel veel over wie je bent.

Die worsteling, dat is wat ons mens maakt.”