Libanon: beeldvorming van een missie
De uitzending van Nederlandse militairen naar Libanon.
Tussen maart 1979 en oktober 1985 maakten in totaal bijna 9.000 Nederlandse militairen deel uit van de United Nations Interim Force in Lebanon (UNIFIL). Het overgrote deel was dienstplichtig militair, had in Libanon een enerverende en mooie tijd en kijkt overwegend positief terug op zijn uitzendervaring.
Foto's: NIMH
Veel Libanonveteranen zochten het avontuur op of wilden eens ‘over de grens kijken.’ Anderen zagen Libanon als een uitdaging en als een stap naar volwassenheid. Daarnaast hoopten sommige jongens ermee aan een vervelende werkelijkheid te ontsnappen: even geen problemen van thuis of het werk. De UNIFIL-missie heeft meerdere ‘stempels’ gekregen. Zo zou Libanon een vakantiemissie zijn geweest. Anderzijds zou het een missie zijn die relatief veel psychische problemen heeft opgeleverd. Daarnaast zou ook de samenleving geen interesse hebben in de missie, waardoor je wellicht amper van een beeld kunt spreken. Kortom, wat is de beeldvorming van de UNIFIL-missie en hoe kijken de Libanonveteranen hier vandaag de dag op terug?
“Libanon daar hebben de mensen nog steeds een zwaar vertekend beeld van, ze denken nog steeds ‘die gasten hebben daar een beetje vakantie lopen vieren (…)’. Nou Libanon was geen vakantie, ja voor sommige misschien, maar ik denk dat weinig gedacht hebben van ‘joh, wat hebben wij lekker op ons reet gelegen in Zuid-Libanon.”
Start van UNIFIL voor Nederland
In 1975 brak in Libanon een burgeroorlog uit. Dit leidde tot een bezetting door Israël van Zuid-Libanon in 1978. Als reactie op de bezetting tekende de Libanese regering protest aan bij de Veiligheidsraad en kwam het tot een akkoord. Israël zou zich terugtrekken, er werden bestandafspraken gemaakt en er werd een VN-vredesmacht in het leven geroepen om toe te zien op de naleving van de afspraken: UNIFIL. De vredesmacht ging in Zuid-Libanon fungeren als buffermacht tussen de conflictpartijen, met de Israëlische krijgsmacht en de daarmee gelieerde christelijke militie van majoor Haddad ten zuiden van de buffer en diverse Palestijnse strijdgroepen ten noorden daarvan.
Het verzoek om een militaire bijdrage te leveren betekende werk aan de winkel voor 44 Pantserinfanteriebataljon van de Koninklijke Landmacht, dat in het verleden door de Nederlandse regering beschikbaar gesteld was voor het uitvoeren van eventuele VN-vredesmissies. Op 14 maart 1979 nam een Nederlands bataljon de taken over van een Frans VN-bataljon. In 1983, ruim een jaar nadat het Israëlische leger opnieuw het zuiden van Libanon had bezet, kromp Nederland zijn bijdrage in tot compagniesgrootte. Tot het beëindigen van de Nederlandse bijdrage (1985) dienden ongeveer 9.000 Nederlandse militairen een half jaar in Libanon.
Beeldvorming over Libanon
Hoe zijn de verschillende beelden over de uitzending Libanon ontstaan? Allereest is er de periode voorafgaand aan de missie in 1979, waarbij de regering en Defensie koste wat het kost de uitzending naar Libanon in een positief daglicht wilden zetten, met zo min mogelijk aandacht voor gevaar en risico’s, aangevuld met vakantie-achtige beelden. Want na het akkoord over de uitzending, moest defensievoorlichting een positief verhaal over de komende uitzending schetsen, mede om te voorkomen dat de (hoofdzakelijk) dienstplichtigen van het 44e alsnog zouden weigeren.
“Waarschijnlijk deed defensie het bewust om mensen over de streep te trekken en dan ga je natuurlijk niet zeggen dat je daar als militair gewond kunt raken. Maar ik heb in ieder geval nooit gezwommen daar.”
Echter, was het van meet af aan duidelijk dat de vredesmacht geen gemakkelijke taak te wachten stond. Ook geluiden vanuit de samenleving waren niet altijd positief. Vooral de ouders van de dienstplichtigen waren ongerust. In aanloop naar de uitzending en vooral in het eerste halfjaar, hadden de media nog veel aandacht voor de missie. De media waren kritisch en ondanks de geruststellende woorden en beelden van Defensie leek er een beeld te ontstaan van een oorlogsgebied, te gevaarlijk voor ‘onze’ Nederlandse jonge jongens, dit vonden ook diverse ouders. Dat beeld van een ‘te gevaarlijk Libanon’ verloor echter snel aan kracht, doordat het thuisfront zich liet sussen, de media hun belangstelling voor de missie verloren en doordat er vanuit het uitzendgebied, van de militairen zelf en vanuit Defensie, voortdurend geruststellende geluiden en beelden kwamen.
Ten tijde van de uitzending
Tijdens de uitzending blijkt het rooskleurige, vredige beeld dat werd geschetst niet te kloppen. Libanon was bij tijd en wijle een heksenketel en de militairen stonden letterlijk tussen verschillende vuren in. De jongens die de klus moesten klaren, wilden het thuisfront echter niet ongerust maken en schreven positieve verhalen naar huis. Daarentegen ervoeren de Nederlandse militairen een hoop spanning en maakten regelmatig heftige gebeurtenissen mee, maar dat lieten ze hun familie en vrienden in Nederland doorgaans niet weten. Zo stuurden ze ‘leuke’ foto’s op als bewijs dat alles goed ging.
“Mijn familie vond de foto’s van de natuur erg mooi. Die foto’s waren belangrijker dan de ‘echte’ foto’s en ook belangrijker dan mijn verhaal.”
Ook werd het thuisfront tijdens de uitzending op de hoogte gehouden door het tijdschrift de Achterbannier. In dit blad stonden vooral ‘gezellige’ stukjes en niet zozeer wat zich daadwerkelijk afspeelde in Libanon. Het echte nieuws, zoals gewelddadige incidenten die plaatsvonden, werd wel gedeeld in het blad Dubbel Vier, maar dat werd buiten het bataljon weinig gelezen. Al met al kon het beeld van de uitzending naar Libanon als vakantiemissie blijven voortbestaan, ook al strookte dit niet met de werkelijkheid. Negen omgekomen Nederlandse militairen en honderden fysiek of psychisch gewonden spreken boekdelen!
Geen ruimte voor de waarheid?
Eenmaal thuis wilden de militairen toch graag hun verhaal vertellen. Maar na terugkeer in Nederland kregen de militairen regelmatig te horen dat ze betaald op vakantie waren geweest. De mensen toonden meestal ook weinig belangstelling.
“Er werd gevraagd hoe het was, maar daarna ging men snel over naar de orde van de dag. Op het nieuws hadden ze blijkbaar weinig gevaarlijke plaatjes laten zien en dat je beschietingen had meegemaakt…dat geloofden ze gewoon niet.”
Doordat de veteraan zijn verhaal niet goed kwijt kon, werd het beeld van Libanon als vakantiemissie voor een lange tijd niet bijgesteld. Informatie die tot een nieuw en ander beeld had kunnen leiden, bereikte slechts een select publiek, en andere missies (vooral Bosnië) gingen vanaf de jaren negentig meer de aandacht van de media opeisen. Omdat daarnaast bij UNIFIL prominente foto-en videobeelden ontbreken, is het lastig een eenduidig beeld te creëren van de uitzending naar Libanon. Naast het beeld van de vakantiemissie ontstond er medio jaren tachtig wel het beeld van de Libanonveteraan als slachtoffer van incidenten in het uitzendgebied. De groep Libanonveteranen met psychische klachten haalde vanaf die tijd geregeld het nieuws, en dat zorgde voor een aanvullend beeld van Libanon als een lastige, weinig succesvolle missie die tot veel psychische klachten had geleid.
Tijdens een uitreiking van het Draaginsigne Nobelprijs voor de Vrede, bevestigde de toenmalige Inspecteur-Generaal der Krijgsmacht Van Griensven enkele jaren geleden nog eens dat Defensie eerder zelf had bijgedragen aan het ontstaan van het beeld van Libanon als vakantiemissie:
“Er werden films gemaakt van militairen die op het strand zaten, alsof zij op vakantie waren. Maar niks was minder waar. De werkelijkheid was geheel anders. Het leven in Libanon was primitief, contact met familie en vrienden bestond alleen af en toe per brief, en de dreigende oorlog met schietpartijen beheerste het bestaan. Er waren gijzelingen, bommen en mijnen, terwijl VN-militairen niks terug mochten doen, zij stonden machteloos en werkten dag en nacht”, aldus Van Griensven.
Het verhaal vertellen!
Als het grotere publiek een gebeurtenis wil onthouden is het belangrijk dat deze gebeurtenissen een opvallende positie in de media krijgen en daarmee ook vaker herhaald worden. Alleen dan kan een gebeurtenis een kans krijgen zich te nestelen in het collectief geheugen. Omdat er niet herhaaldelijk werd teruggegrepen naar de gebeurtenissen van de missie in Libanon verdween de missie min of meer uit beeld. Pas na ongeveer twintig jaar kwamen de Libanonveteranen weer wat vaker in beeld, met onder meer een aflevering van Andere Tijden over de UNIFIL-uitzending. In deze documentaire was voor het eerst echt aandacht voor de talrijke incidenten die wel degelijk hadden plaatsgevonden in Libanon. Zo stelt een Libanonveteraan: “Wat er in Libanon is gebeurd, dat weten de mensen niet. Bosnië begrijpen ze meer van, omdat dat veel meer in de media is geweest.”
Om een beeld te doen kantelen, moeten verder ook de veteranen een actieve rol spelen in het publieke debat. Verhalen en visies van veteranen zijn derhalve erg belangrijk om een aanvankelijk uitgedragen beeld te veranderen en een genuanceerder en gevarieerder beeld te laten ontstaan waarin veteranen zich ook beter herkennen. De laatste jaren zien we gelukkig steeds meer dat veteranen en daarmee ook de Libanonveteranen hun verhaal willen vertellen. Hierdoor ontstaat er een steeds realistischer beeld van de missie. Verschillende passages uit interviews met Libanonveteranen geven de indruk dat hun gevoel veteraan te zijn en trots te zijn op hun militaire verdiensten er niet onder heeft geleden. Dat laatste is overigens niet helemaal verwonderlijk. Het overgrote deel van de Libanonveteraan ziet de eigen missie immers zelf helemaal niet als ‘vakantiemissie’. Veteranen die teruggaan naar Libanon merken dat de bevolking hen nog altijd dankbaar is. En dat de missie in Libanon niet zonder gevaren was dat staat inmiddels als een paal boven water!
Luister een interview
Geïnteresseerd in de verhalen van veteranen die naar Libanon zijn uitgezonden geweest? Die kun je beluisteren in onze Interviewcollectie Nederlandse Veteranen.